Tercjarz nr 11/2021
2 listopada 2021
„Kto ma uszy, niechaj słucha” (Mt 13,43)
– znak Bożego słowa i słowo ludzkie.
Wstęp
Inspiracją przemiany, nawrócenia, św. Franciszka była Ewangelia czytana podczas Eucharystii, Słowo Boże skierowane do świętego i nas wszystkich. Ewangelia stała się Księgą przewodnią dla Franciszka -stamtąd czerpał natchnienie i program dla swej społeczności równie ewangelicznej jak tamta w Galilei, ona też rozstrzygała o jego postanowieniach. Św. Franciszek przyjął Ewangelię bez zastrzeżeń, na serio, nie pytał czy warto, ani nie żądał znaku z nieba, bo było to Słowo Boga skierowane do Niego i braci. Słowa te stały się źródłami łask przemiany Franciszka, a tym samym ludzi, z którymi się spotykał.
1.Słowo Boże w Kościele
Słowo ludzkie traci dzisiaj na znaczeniu, przeżywa ono ogromny kryzys ze względu na to, iż wiele osób je lekceważy oraz nie zwraca na nie uwagi, warto zastanowić się, czy podobnie rzecz ma się ze słowem Bożym. Według jednej z dostępnych definicji, słowo Boże „jest wielkim mocarzem, które chociaż bardzo niepokaźne i niepozorne, posiada ciało, dokonuje rzeczy najbardziej boskich: może bowiem uwolnić od strachu, odjąć smutek, wywołać radość i spotęgować litość”. Toteż pomimo zmniejszenia się roli i znaczenia słowa ludzkiego, słowo Boże nie traci nic na swojej mocy i sile. Nadal jest ono „skuteczne i ostrzejsze niż wszelki miecz obosieczny, przenikające aż do rozdzielenia duszy i ducha, stawów i szpiku, zdolne osądzić pragnienia i myśli serca” (Hbr 4,12). Słowo Boże jest osadzone w konkretnej przestrzeni głoszenia. Tym miejscem, w którym dokonuje się głoszenie nauki Chrystusa, jest Kościół. Chociaż wraz ze śmiercią ostatniego apostoła nowe treści objawione nie są już ludzkości przekazywane, to jednak odwieczne słowo Boże trwa nadal i żyje w przepowiadaniu Kościoła. Kościół stworzony słowem i czynem zbawczym Jezusa Chrystusa jest nieustannie otwarty na słowo i wzrasta jego mocą, a równocześnie, przez posługę nauczycielską słowo Boże ogłasza światu. Kościół w swej nauce, w swym życiu i kulcie przekazuje wszystkim pokoleniom to wszystko, w co wierzy. Ponadto należy bardzo wyraźnie stwierdzić, że zasadniczą podstawą przepowiadania Kościoła jest Pismo które, będąc natchnione przez Boga, zawiera słowo Boże i jest nim rzeczywiście. Kościół pamiętając, że obok stołu Ciała Chrystusowego istnieje stół Bożego słowa –Księgi Święte – otaczał zawsze głęboką czcią oraz nieustannie wyrażał życzenie, aby żywiło się nimi i dzięki nim rozwijało się kaznodziejstwo .
2.Kto przepowiada Słowo
Autentyczne słowo kościelnego przepowiadania, jako kontynuacja objawienia, wychodzi od Boga, jest Jego słowem. Dlatego to sam Bóg jest głównym i pierwszorzędnym podmiotem przepowiadania słowa Bożego w Kościele. Bóg, jako pierwszorzędny podmiot przepowiadania, przemawia nadal poprzez Swój Kościół, który jest tak ściśle zespolony z Chrystusem, że stanowi Jego Mistyczne Ciało. W procesie zbawienia Bóg chciał posłużyć się ludźmi, aby Jego słowo stale rozbrzmiewało w świecie. Wszyscy, którzy w Kościele spełniają misję głoszenia słowa Bożego, są drugorzędnym podmiotem przepowiadania. W historii Kościoła często zadawano sobie pytanie: kto ma obowiązek i prawo głoszenia słowa Bożego w Kościele, a kto ma obowiązek słuchania go?. Tradycyjnie odpowiadano na to pytanie, twierdząc, że przepowiada Kościół nauczający, czyli papież, biskupi i ich pomocnicy – kapłani i diakoni, słuchaczem zaś jest Kościół słuchający, czyli ochrzczeni ludzie świeccy. Rzeczywiście, istnieje Kościół nauczający i Kościół słuchający, zróżnicowanie to dotyczy jednak wyłącznie funkcji nauczania i słuchania, a nie podmiotu tych funkcji. W Kościele zawsze istniało przepowiadanie i słuchanie, bez nich bowiem nie byłoby Kościoła, gdyż nie ma Kościoła bez wiary. Nie można jednak wskazać nikogo, kto miałby być wyłącznie przepowiadającym, ani takiego, który miałby wyłącznie słuchać. Trzeba stwierdzić zatem, że w szerokim sensie w Kościele wszyscy są słuchaczami i wszyscy przepowiadają. Jednak zarówno dokumenty Soboru Watykańskiego II, jak i posoborowe wypowiedzi Nauczycielskiego Urzędu Kościoła wskazują na priorytetowy charakter przepowiadania słowa Bożego w posługiwaniu biskupów i kapłanów. Ponieważ nie można osiągnąć zbawienia bez wiary, a ta z kolei rodzi się ze słuchania słowa Bożego, „prezbiterzy, jako współpracownicy biskupów, mają przede wszystkim obowiązek opowiadania wszystkim Ewangelii Bożej”. Sobór naucza dalej, że na prezbiterach spoczywa obowiązek dzielenia się z wszystkimi prawdą Ewangelii, którą sami poznali. Głoszenie Ewangelii, od którego zaczyna się posługiwanie kapłanów, zmierza do Eucharystii i w niej znajduje swą pełnię –wszystko zaś zmierza do oddania chwały Bogu i zbawienia ludzi. Należy zatem stwierdzić, że pierwszorzędnym podmiotem przepowiadania w Kościele jest Bóg Ojciec, który mówi przez Jezusa Chrystusa w Duchu Świętym. Podmiotem drugorzędnym kościelnej posługi słowa jest cały Kościół –wszyscy wierzący są bowiem powołani do tego, by tej wierze, która konstytuuje Kościół i z której Kościół żyje, dawać świadectwo słowem i życiem. Jest to powszechne prawo i obowiązek, w wyniku których wszyscy w Kościele są zarówno słuchaczami, jak i głosicielami słowa (por. Mt 5,13-16; lP 2,9-10). Należy pamiętać, że o ile w słuchaniu słowa w Kościele wszyscy są sobie równi – to jednak prawo do przepowiadania niesie za sobą zasadniczą różnorodność obowiązków i funkcji. Depozyt wiary jest strzeżony w sposób nieomylny przez Urząd Nauczycielski Kościoła – i tylko on może decydować o treści i formie jego przekazu. Głoszenie Ewangelii zlecone zostało przez Chrystusa przede wszystkim apostołom i ich następcom – biskupom, stąd też, z jednej strony są oni odpowiedzialni za przekaz wiary, z drugiej zaś przepowiadanie jest jednym z ich naczelnych zadań. Obok biskupów – i w zależności od nich – obowiązek przepowiadania ciąży na prezbiterach i diakonach. Osoby świeckie mogą i powinny uczestniczyć w dziele ewangelizacji na mocy sakramentu chrztu, bierzmowania i małżeństwa. Misję swą winny realizować poprzez świadectwo życia, uaktywnianie wszystkich chrześcijańskich sił ukrytych w świecie, wyznawanie wiary oraz świadczenie o Chrystusie, szczególnie w ramach życia rodzinnego, sąsiedzkiego, zawodowego itp. Osoby świeckie, które pragną nauczać w ramach ewangelizacji urzędowej, powinny posiadać oficjalne upoważnienie w postaci misji kanonicznej. Koniecznym przygotowaniem do wszelkich form ewangelizacji winno być również wewnętrzne zjednoczenie z Chrystusem oraz odpowiedni zasób wiadomości religijnych. Chociaż wszyscy członkowie Kościoła zostali powołani do przepowiadania, to jednak zawsze należy pamiętać, że „żaden ewangelizujący nie jest najwyższym sędzią swej czynności ewangelizacyjnej […] lecz winien ją pełnić z zachowaniem łączności z Kościołem i jego pasterzami”. Jedyną bowiem normą przepowiadania jest Objawienie Boże zawarte w Piśmie Świętym i Tradycji, a strzeżone przez nieomylny Urząd Nauczycielski Kościoła.
3. Liturgia uprzywilejowanym miejscem głoszenia słowa Bożego
Szczególną przestrzenią przepowiadania słowa Bożego staje się Liturgia. Tę prawdę można znaleźć w treści nauczania Soboru Watykańskiego II, który w „Konstytucji Dogmatycznej Dei Verbum“ stwierdza, że „Kościół miał zawsze we czci Pisma Boże, podobnie jak samo Ciało Pańskie, skoro zwłaszcza w Liturgii świętej nie przestaje brać i podawać wiernym chleb żywota tak ze stołu słowa Bożego, jak i Ciała Chrystusowego. Zawsze uważał i uważa owe Pisma, zgodnie z Tradycją świętą, za najwyższe prawidło swej wiary, ponieważ natchnione przez Boga i raz na zawsze utrwalone na piśmie przekazują niezmiennie słowo samego Boga, a w wypowiedziach Proroków i Apostołów pozwala rozbrzmiewać głosowi Ducha Świętego. Trzeba więc, aby całe nauczanie kościelne, tak jak sama religia chrześcijańska, żywiło się i kierowało Pismem świętym. Albowiem w księgach świętych Ojciec, który jest w niebie, spotyka się miłościwie ze swymi dziećmi i prowadzi z nimi rozmowę. Tak wielka zaś tkwi w słowie Bożym moc i potęga, że jest ono dla Kościoła podporą i siłą żywotną, a dla synów Kościoła utwierdzeniem wiary, pokarmem duszy oraz źródłem czystym i stałym życia duchowego”. Podejmując temat związany z liturgią jako czasem i przestrzenią głoszenia słowa Bożego, należy koniecznie odwołać się do posynodalnej adhortacji Verbum Domini Benedykta XVI. Papież Benedykt pisze, że patrząc na Kościół jako „dom Słowa”, trzeba przede wszystkim skupić uwagę na świętej liturgii. Jest to bowiem uprzywilejowane środowisko, w którym Bóg przemawia do nas w teraźniejszości naszego życia; przemawia dziś do swego ludu, który słucha i odpowiada. Każda czynność liturgiczna jest ze swej natury przesycona Pismem świętym. Z niego bowiem pochodzą czytania, które wyjaśnia się w homilii, oraz psalmy przeznaczone do śpiewu. Z niego czerpią natchnienie i ducha prośby, modlitwy i pieśni liturgiczne. W nim też trzeba szukać sensu czynności i znaków liturgicznych. Co więcej, należy powiedzieć, że sam Chrystus jest obecny w swoim słowie, bo gdy w Kościele czyta się Pismo święte, On sam przemawia. Słowo Boże nieustannie głoszone w liturgii jest ciągle żywe i skuteczne dzięki mocy Ducha. Kościół zawsze dawał bowiem wyraz świadomości, że w czynności liturgicznej słowo Boże łączy się z wewnętrznym działaniem Ducha Świętego, który sprawia, że działa ono w sercu wiernych. Działanie Ducha Świętego zaszczepia w serce każdego z uczestników to, co podczas proklamacji słowa Bożego jest głoszone całemu zgromadzeniu wiernych, umacnia jedność wszystkich, podtrzymuje różnorakie dary łaski i dodaje siły do wypełnienia wielorakich zadań. Kościół w liturgii zachowuje wiernie ten sposób odczytywania i tłumaczenia Pisma świętego, jaki stosował sam Chrystus, który wzywał do badania całego Pisma świętego z punktu widzenia „dzisiaj” tego wydarzenia, jakim był On sam. Liturgia ma bardzo szerokie znaczenie i wyraża się w wielu celebracjach. Należy jednak zauważyć ścisły związek pomiędzy słowem Bożym a liturgią Eucharystii. Reforma liturgiczna Soboru Watykańskiego II odwoływała się do Tradycji chrześcijańskiej, która podkreślała ścisły związek słowa i Eucharystii. W tym celu mówi o dwóch stołach, przy których Chrystus karmi swój lud: najpierw stół słowa, następnie stół Eucharystii. Przy stole słowa wierni przyjmują –przez wiarę – chleb słowa Bożego, natomiast przy stole eucharystycznym –sprawując tajemnicę wiary – karmią się chlebem Ciała Pańskiego. „Konstytucja o liturgii świętej” stwierdza, iż „dwie części, z których niejako składa się Msza święta, mianowicie liturgia słowa i liturgia eucharystyczna, tak ściśle łączą się z sobą, że stanowią jeden akt kultu”. Sobór wyrażał troskę, aby chrześcijanie uczestniczyli we Mszy św. rozumnie, a nie jak obcy i milczący widzowie; aby byli kształtowani przez słowo Boże, aby posilali się przy stole Ciała Pańskiego oraz aby ofiarowując Hostię, nie tylko przez ręce kapłana, ale wraz z nim składali w ofierze siebie i codziennie doskonalili się w zjednoczeniu z Bogiem i wzajemnie ze sobą, aby w końcu Bóg był wszystkim we wszystkich. W posynodalnej adhortacji apostolskiej Verbum Domini papież Benedykt XVI zwraca uwagę, że ponowne odkrycie sprawczego charakteru słowa Bożego w działaniu sakramentalnym i pogłębienie związku słowa z Eucharystią wiodą do znaczącego tematu, który wyłonił się podczas Zgromadzenia Synodu, a dotyczy sakramentalności słowa. Zatem źródłem sakramentalności słowa Bożego jest właśnie tajemnica wcielenia: „Słowo stało się ciałem” (J 1,14), a rzeczywistość objawionej tajemnicy staje się dla człowieka dostępna w „ciele” Syna. W ten sposób słowo Boże może być postrzegane przez wiarę za pośrednictwem „znaku”, którym są słowa i ludzkie gesty. Wiara więc rozpoznaje słowo Boże, przyjmując gesty i słowa, w których ukazuje się wiernym sam Chrystus. Papież przypomina, że „Słowo i Eucharystia tak ściśle przynależą do siebie, że nie można zrozumieć pierwszego bez drugiego: słowo Boże staje się sakramentalnym ciałem w wydarzeniu eucharystycznym. Eucharystia otwiera nas na zrozumienie Pisma świętego, tak jak Pismo święte oświeca i wyjaśnia tajemnicę eucharystyczną. Faktycznie, jeśli nie uzna się, że Pan jest realnie obecny w Eucharystii, rozumienie Pisma pozostaje niepełne”
4. Homilia i świadectwo życia jako szczególne formy
przepowiadania
Papież Paweł VI poucza, że homilia włączona „w celebrę eucharystyczną, którą bezpośrednio przygotowuje i skąd czerpie swą osobliwą moc i siłę, spełnia bez wątpienia pierwszorzędne zadanie ewangelizacyjne, o ile ujawnia głęboką wiarę przepowiadającego i przepojona jest miłością”. Tenże papież przestrzega, że „błądziłby ten, kto by nie uznawał homilii za ważne i sprawne narzędzie w prowadzeniu ewangelizacji”. Również papież Jan Paweł II wskazuje na homilię jako najodpowiedniejszy środek służący do wykładu treści objawienia oraz że do jej istoty należy okazywanie zbieżności między objawioną mądrością Bożą a szlachetną i szukającą na różnych drogach prawdy myślą ludzką. Podobnie Kodeks Prawa Kanonicznego podkreśla, że „wśród wszystkich form przepowiadania szczególne miejsce zajmuje homilia”. Homilia więc, będąc wyjaśnieniem słowa Pisma świętego, które zostało odczytane, czy też jakiegoś tekstu liturgicznego, winna prowadzić wspólnotę wiernych do czynnego sprawowania Eucharystii, tak «aby zachowywali w życiu, co otrzymali przez wiarę». Dzięki temu żywemu wykładowi zarówno odczytane słowo Boże, jak i liturgiczne obrzędy Kościoła mogą osiągnąć większą skuteczność, jeżeli homilia jest prawdziwie owocem rozmyślania, jeśli jest dobrze przygotowana, niezbyt długa ani zbyt krótka i jeśli jest skierowana do wszystkich obecnych, także do dzieci i ludzi niewykształconych. Refleksje odnoszące się do homilii możemy znaleźć również w posynodalnej adhortacji apostolskiej Verbum Domini, gdzie Benedykt XVI wskazał, „by ze szczególną dbałością przygotowywać homilię niedzielną i świąteczną; ale nie należy też zapominać o tym, by w ciągu tygodnia podczas Mszy świętej w obecności wiernych, jeżeli to możliwe, przedstawiać krótkie refleksje, dostosowane do sytuacji, aby wierni mogli przyjąć usłyszane słowo i by wydało ono owoce”. Homilia uaktualnia przesłanie Pisma świętego, by wierni mogli odkryć obecność i skuteczność słowa Bożego w swoim codziennym życiu. Wygłaszający powinien zadawać sobie zawsze następujące pytania: «Co mówią czytane teksty? Co mówią mnie samemu? Co mam powiedzieć wspólnocie w odniesieniu do jej konkretnej sytuacji?». Kaznodzieja powinien «jako pierwszy odnieść do siebie słowo Boże, które głosi», ponieważ – jak mówi św. Augustyn –«niewątpliwie bezowocne jest działanie tego, kto przepowiada na zewnątrz słowo Boże, a nie słucha go w swoim wnętrzu». Słowo Boże dociera do ludzi przez spotkanie ze świadkami, dzięki którym staje się obecne i żywe.
Zakończenie
W Drugim liście do wiernych, w którym słowo Boże jest nierozerwalnie związane z osobą Chrystusa i z osobą Ducha Świętego, Św. Franciszek napisał: Wszystkim chrześcijanom… Będąc sługą wszystkich, mam obowiązek służyć wszystkim i udzielać wonnych słów mojego Pana… Postanowiłem w tym liście i orędziu przekazać wam słowa Pana naszego Jezusa Chrystusa, który jest Słowem Ojca, i słowa Ducha Świętego, które są duchem i życiem (J 6,64[Wlg]). […] I bądźmy wszyscy mocno przekonani, że nikt nie może inaczej się zbawić, jak tylko przez święte słowa i Krew Pana naszego Jezusa Chrystusa, które duchowni głoszą, przekazują i udzielają. I tylko oni powinni to wypełniać, a nikt inny (2LW 1-3; 34-35).
Tak, takie rozumienie pozwala nam uchwycić nastawienie św. Franciszka do słowa Bożego. Ogólnie można stwierdzić, że staje on przed słowem Boga w ten sam sposób, jak przed Eucharystią, i że posługuje słowu Pana, tak samo jak Eucharystii. W centrum takiego podejścia jest tylko jedna motywacja: św. Franciszek ma ściśle sakramentalną koncepcję słowa Bożego. Podobnie jak w Eucharystii, tak również w słowie istnieje żywa obecność żywego Chrystusa. W Pierwszym liście do kustoszów poleca, by Pismo święte było czczone jak Ciało Chrystusa: Proszę was, bardziej niż gdyby chodziło o mnie samego, o ile to jest stosowne i uważalibyście za pożyteczne, błagajcie pokornie duchownych, aby ponad wszystko czcili Najświętsze Ciało i Krew Pana naszego Jezusa Chrystusa oraz święte imiona i słowa Jego napisane, które konsekrują Ciało (1L K 2). Ten fragment również wskazuje na głęboką jedność duchową między słowem Bożym i Eucharystią, którą Franciszek zawsze czuł.
Wiele rzeczy poświęca się bowiem przez słowa Boże (por. 1Tm 4,5) i mocą słów Chrystusowych dokonuje się Sakrament Ołtarza (LZ 37). Zwróćmy uwagę, wszyscy duchowni, na wielki grzech i nieświadomość niektórych względem Najświętszego Ciała i Krwi Pana naszego Jezusa Chrystusa oraz względem najświętszych imion i słów Jego napisanych, które uświęcają ciało. Wiemy, że Jego Ciało nie może być obecne, jeśli nie odbyła się przedtem konsekracja przez słowo. Niczego bowiem na tym świecie nie mamy i nie widzimy cieleśnie z Najwyższego, jedynie Ciało i Krew, imiona i słowa, przez które zostaliśmy stworzeni i odkupieni ze śmierci do życia (1J 3,14) (List do Kleryków o czci dla Ciała Pana Jezusa.
Wsłuchiwanie się w Słowo Boga jest więc naszą szansą, źródłem nadziei w codzienności, która niejednokrotnie wydaje się jałowa i pusta. Bóg przemówił do nas bardzo konkretnie i w formie, która zrozumiała jest dla każdego człowieka: przez swego Syna (por. Hbr 1,2). „W Nim także i wy, usłyszawszy słowo prawdy, Dobrą Nowinę waszego zbawienia, w Nim również uwierzyliście i zostaliście naznaczeni pieczęcią Ducha Świętego, który był obiecany” (Ef 1,13). Podstawową formą słuchania Słowa Bożego jest więc przylgnięcie do Jezusa Chrystusa, stałe wpatrywanie się w Niego oczyma wiary, ale by zrozumieć mówiące o Nim słowo Dobrej Nowiny”, podejmujemy codzienną medytację nad fragmentami Pisma Świętego, które są częścią liturgii eucharystycznej.
O. Jerzy Sylwestrzak OFMCap
A K T U A L N O Ś C I
W dniu 04 października 2021 roku dwie siostry i trzech braci ponowiło na kolejny rok przyrzeczenia życia Ewangelią Jezusa Chrystusa za przykładem św. Franciszka z Asyżu.
Wszystkim Tercjarzom życzymy, aby wytrwali w swoim powołaniu, służąc Bogu i ludziom.
KALENDARZ LITURGICZNY
01.11 – UROCZYSTOŚĆ WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH
02.11 – WSPOMNIENIE WSZYSTKICH WIERNYCH ZMARŁYCH(Dzień Zaduszny)
03.11 – Wspomnienie obowiązkowe Wszystkich Wiernych Zmarłych Zakonu Serafickiego
04.11 – Wspomnienie obowiązkowe św. Karola Boromeusza, biskupa
09.11 – Święto rocznicy poświęcenia Bazyliki Laterańskiej
10.11 – Wspomnienie obowiązkowe św. Leona Wielkiego, papieża i doktora Kościoła
11.11 – Wspomnienie obowiązkowe św. Marcina z Tours, biskupa
12.11 – Wspomnienie obowiązkowe św. Jozafata, biskupa i męczennika
13.11 – Wspomnienie obowiązkowe świętych Benedykta, Jana, Mateusza, Izaaka i Krystyna – Pierwszych męczenników Polskich
17.11 – Święto św. Elżbiety Węgierskiej, zakonnicy, patronki FZŚ
18.11 – Wspomnienie obowiązkowe bł. Karoliny Kózkówny, dziewicy i męczennicy
19.11 – Wspomnienie obowiązkowe bł. Salomei, dziewicy
20.11 – Wspomnienie obowiązkowe św. Rafała Kalinowskiego, kapłana
21.11 – UROCZYSTOŚĆ JEZUSA CHRYSTUSA KRÓLA WSZECHŚWIATA
22.11 – Wspomnienie obowiązkowe św. Cecylii, dziewicy i męczennicy
24.11 – Wspomnienie obowiązkowe świętych męczenników Andrzeja Dung-Lac, kapłana i Towarzyszy
26.11 – Wspomnienie obowiązkowe św. Leonarda z Porto Maurizio, kapłana
27.11 – Wspomnienie obowiązkowe św. Franciszka Antoniego Fasaniego, kapłana
Intencja modlitwy obowiązująca wspólnotę w 2021 roku:
O nowe powołania do FZŚ, błogosławieństwo Boże dla wspólnoty
miejscowej FZŚ oraz wspólnoty Krzyża Świętego Gdańsk-Chełm
W czwartki o godz. 17.30 nabożeństwo ku czci św. Franciszka, poprzedzone modlitwą Różańcową
W piątki o godz. 17.30 – modlitwa Różańcowa lub nabożeństwo, po wieczornej Mszy św. – Nieszpory
02-08.11- Modlitwy za zmarłych na cmentarzu po wieczornej Mszy św.
18.11 – Spotkanie rady miejscowej wspólnoty FZŚ po Mszy św. wieczornej, ok. 18.30
28.11 – Spotkanie miesięczne w salce – godz.14.30, Msza św. – godz. 16.00.
Tercjarz – miesięcznik Franciszkańskiego Zakonu Świeckich w Brodnicy.
Redakcja: s. Bożenna Chełkowska;
Materiały pomocnicze: Konferencje do formacji ciągłej na rok 2021
„ZGROMADZENI NA ŚWIĘTEJ WIECZERZY – znaki i symbole w Eucharystii”
Opieka merytoryczna: O. Sylwester Brzeziński OFM.
Adres: Klasztor Franciszkanów, ul. Sądowa 5a,
87 – 300 BRODNICA,
tel. (+48) 787 995 261
Adres strony: www.fzsbrodnica.franciszkanie.pl