Tercjarz nr 8/2021
1 sierpnia 2021
Ołtarz – znak ofiary Boga
i ofiary człowieka
Szczególne znaczenie dla katolików mają miejsca święte, które istnieją w Kościele katolickim od początku chrześcijaństwa. Należy do nich kościół, kaplica, sanktuarium, ołtarz i cmentarz. Katolicy w pierwszych wiekach po Chrystusie posiadali swoje miejsca spotkań modlitewnych, którym to nadawano szczególne znaczenie prawne i okazywano troskę, a zarazem i szacunek ze względu na sprawowaną w nich Eucharystię i inne sakramenty święte oraz pozostałe czynności kultu Bożego. W oddawaniu kultu Bożego wyjątkowym miejscem świętym jest ołtarz, które jest jedynie przeznaczonym do świętych czynności i jemu poświęcimy opracowanie.
1.Święty Franciszek z Asyżu wzorem troski o ołtarz
Szczególnego opracowania zasługuje zagadnienie dotyczące troski o ołtarz, a wzorem tej dbałości jest Święty Franciszek z Asyżu. Z lektury jego pism, jak i zachowanych przekazów o nim, dowiadujemy się o jego stosunku do miejsc świętych. Zwracał on szczególną uwagę na to, by miejsce, w którym są sprawowane czynności religijne, było czyste i piękne. Święty z Asyżu bardzo ubolewał, jeśli kościół, kaplica lub ołtarz nie były należycie zadbane. Jego zapał i gorliwość o miejsce kultu powinny posłużyć za wzór szczególnie dla zarządców miejsc świętych.
Troska o wygląd świątyni powinna objawiać się przez zachowanie sakralnego charakteru tego miejsca oraz zabezpieczenie wszystkiego, co jest w niej, a szczególnie to, co przedstawia wielką wartość. Troska ta dotyczy także wszystkich rzeczy znajdujących się w miejscu świętym. Katolicy, nie tylko na podstawie obecnego prawodawstwa kościelnego, ale jako coś, co wypływa z ich odpowiedzialności i dojrzałości, są zobowiązani troszczyć się o utrzymanie świątyń w czystości, jaka przystoi domowi Bożemu, a także o to, aby w nich nie dopuszczać do tego, co jest sprzeczne z jej świętością.
Święty z Asyżu, który był bardzo surowy w kwestii ubóstwa względem siebie i współbraci w życiu zakonnym, to jednak nie szczędził wysiłku dla wystroju miejsca świętego. Podkreślał, że Eucharystia powinna być sprawowana w najcenniejszych i najpiękniejszych naczyniach liturgicznych, a świątynia i ołtarz powinny być jak najpiękniejsze4. Wskazywał na to, że czystość i piękno powinny cechować także całe wyposażenie świątyni, w tym też i ołtarz. Obowiązkiem jest dbać także o właściwy wygląd szat liturgicznych, ławek, konfesjonałów, chrzcielnicy, o czystość obrusów ołtarzowych, puryfikaterzów, korporałów, ręczników oraz innych rzeczy znajdujących się w świątyni.
2.Pojęcie i znaczenie ołtarza
Centrum każdego kościoła i kaplicy stanowi ołtarz, na którym sprawuje się Mszę świętą i koncentruje się życie duchowe wspólnoty wiernych. Jest on przedmiotem szczególnej czci dla wszystkich chrześcijan A jako znak samego Jezusa otacza się go wielkim szacunkiem. Ołtarz przypomina wiarę w Jego Bóstwo i mesjańskie posłannictwo. Prawodawca kanoniczny w pojęciu „ołtarz” zawiera element materialny, którym jest stół oraz element formalny, który polega na przeznaczeniu go do kultu Bożego. W nowo budowanych świątyniach powinno się umieszczać tylko jeden ołtarz w centralnym miejscu, w prezbiterium. Jeśli ze względów duszpasterskich zachodzi konieczność umieszczenia większej liczby ołtarzy, tzw. bocznych, to powinny one być umieszczone w kaplicach świątyni, w których w zwykłe dni może być sprawowana Eucharystia.
Ustawodawca stanowi dwie zasady, które mają źródło w obowiązku szacunku i czci do ołtarza. Pierwszą zasadą jest, że ołtarz służy jedynie do czynności kultu Bożego. A zatem jest zakazane używanie go do czynności świeckich. Druga zasada to, że ciało świętego lub błogosławionego może być umieszczone pod mensą ołtarza, jedynie jako relikwie. Nie można umieszczać zmarłych pod ołtarzem w przeciwnym razie nie wolno na ołtarzu sprawować Eucharystii.
Ołtarz powinien stać w centralnym miejscu prezbiterium, w pewnej odległości od ścian świątyni10. Ma to na celu, by celebrans mógł w czasie sprawowania czynności religijnych swobodnie obejść go dookoła, jeśli jest to wymagane w czasie liturgii, i wykonywać je, będąc zwróconym przodem do wiernych. Ołtarz powinien znajdować się w centrum uwagi wszystkich uczestniczących w liturgii. Ołtarz traci charakter miejsca świętego, jaki uzyskuje przez akt poświęcenia lub błogosławienia, gdy zostanie zniszczony całkowicie lub uszkodzenie obejmuje dużą jego część.
Należy zachować zwyczaj, sięgający początków chrześcijaństwa, polegający na składaniu pod ołtarzem relikwii świętego lub błogosławionego. Jednakże Kodeks z 1983 roku nie wspomina o obowiązku umieszczania w ołtarzu relikwii. Umieszczenie ich w ołtarzu stałym nie jest konieczne, zaleca się jednak zachować wielowiekową tradycję Kościoła katolickiego, natomiast w przypadku ołtarza przenośnego nie umieszcza się w nim relikwii. Powinny być one takiej wielkości, by można było rozpoznać, że są one cząstkami świętego lub błogosławionego. Ich autentyczność powinna być potwierdzona przez władzę Kościoła. W naczyniu z relikwiami umieszcza się dokument sporządzony na pergaminie, w którym powinna być podana informacja o dacie poświęcenia ołtarza, dane personalne szafarza, który dokonał tego obrzędu, tytuł świątyni oraz imię świętego, którego relikwie są w nim umieszczone. Szkatułę z relikwiami należy umieścić jedynie pod mensą ołtarza. Nie można ich umieszczać w mensie ani nad ołtarzem. Miejsce to powinno być odpowiednio przygotowane. Grób ten, po umieszczeniu w nim relikwii przez biskupa diecezjalnego, powinien być zamurowany.
Istotne jest udokumentowanie przeznaczenia ołtarza do kultu Bożego. Łączy się to przeważnie z poświęceniem świątyni. Dlatego, jeśli istnieje dokument poświęcenia lub pobłogosławienia kościoła i kaplicy, wskazuje on pośrednio na fakt przeznaczenia ołtarza do kultu Bożego, który się w nich znajduje. W przypadku braku dokumentu lub wiarygodnych informacji o poświęceniu należy domniemywać, że ołtarz został ustanowiony jako miejsce święte, jeśli od niepamiętnych czasów sprawuje się na nim Eucharystię.
3.Rodzaje ołtarzy
Ołtarze dzielą się ze względu na stałość zamocowania oraz usytuowanie w miejscu świętym. Pierwszy podział to ołtarze stałe i przenośne. Ołtarz należy do stałych, jeśli jest tak przytwierdzony do posadzki w miejscu świętym, że nie można go przemieszczać, jeśli kościół jest murowany, lub z podłogą, gdy kościół jest drewniany. Wypada, aby ołtarz stały był w każdym kościele. Natomiast w innych miejscach przeznaczonych do liturgii może być stały lub przenośny. Główną częścią ołtarza jest mensa, która powinna być wykonana z jednolitego kamienia naturalnego. Za zezwoleniem konferencji biskupów danego kraju czy regionu można użyć do wykonania mensy ołtarzowej także innego materiału pod warunkiem, że będzie on odpowiedni, trwały i nieuszkodzony. Materiałem na podstawę lub kolumnę ołtarza stałego nie musi być kamień, może być inny materiał trwały.
Natomiast ołtarz przenośny, tak jak sama nazwa wskazuje, może być przemieszczany. Nie jest on ściśle połączony z podłożem miejsca świętego, tak jak w przypadku ołtarza stałego. Mensa ołtarza przenośnego powinna być wykonana, podobnie jak w przypadku ołtarza stałego, z materiału trwałego i odpowiedniego, zgodnie z tradycją i zwyczajem miejscowym. Ołtarz przenośny powinien być przeznaczony jedynie do kultu Bożego, z całkowitym wyłączeniem go z użytku świeckiego. Jest on poświęcony lub pobłogosławiony zgodnie z przepisami liturgicznymi. Ołtarza przenośnego używa się także w razie odprawienia Mszy Świętej poza miejscem świętym. Nie ma obowiązku, jak dawniej, używania portatilis, czyli płyty kamiennej, która była poświęcona i używana do sprawowania Eucharystii. Obecnie ta forma ołtarza nie jest już stosowana, gdyż w wypadku konieczności sprawowania Mszy Świętej poza miejscem świętym wolno użyć odpowiedniego stołu z nakrytym przynajmniej jednym białym obrusem oraz z korporałem, krzyżem i świecami.
Ze względu na miejsce usytuowania ołtarze dzielą się na główne i boczne. Kodeks z 1983 roku nie wspomina o podziale na ołtarz główny i boczny, lecz z przepisów prawa liturgicznego wynika, że nadal ten podział jest aktualny. Ołtarz główny jest umieszczany w prezbiterium świątyni w centralnym miejscu. Natomiast ołtarz boczny, tak jak wskazuje sama nazwa, jest umieszczony w bocznej części świątyni. Najczęściej lokowano je w starych kościołach w trzynawowych kaplicach lub na filarach międzynawowych. Obecnie, jeśli jest on potrzebny, to w nowych świątyniach powinien być umieszczony w kaplicy oddzielonej od nawy głównej kościoła. Na ołtarzu bocznym wolno odprawiać Mszę Świętą z zasady w dni powszednie dla mniejszych grup katolików. Ołtarz główny powinien być zbudowany w oddaleniu od ścian świątyni, aby go można było obejść w czasie sprawowania nabożeństwa, wykonując czynności liturgiczne.
Do ołtarzy stałych i głównych zaliczamy „ołtarze papieskie”. Takie ołtarze znajdują się tylko w pięciu bazylikach w Rzymie oraz dwóch w Asyżu. Odprawianie na nich Mszy Świętej było zarezerwowane dla papieża lub jego delegata. Obecnie przywilej ten został rozszerzony, dając możliwość sprawowania Eucharystii biskupom przybywającym do bazyliki z pielgrzymami. W starym prawodawstwie kanonicznym również istniały ołtarze, które nosiły tytuł uprzywilejowanych, do którego były przywiązane specjalne odpusty.
4.Poświęcenie lub błogosławienie ołtarza
Ołtarz, by był miejscem świętym, musi być przeznaczony do sprawowania na nim Ofiary Eucharystycznej. Przeznaczenie ołtarza do kultu Bożego dokonuje się przez czynność poświęcenia lub błogosławienia. Ustawodawca stanowi, że każdy ołtarz stały powinien być poświęcony według przepisów określonych w księgach liturgicznych. Natomiast ołtarz przenośny powinien być poświęcony lub pobłogosławiony zgodnie z przepisami liturgicznymi. Na przestrzeni wieków liturgia poświęcenia ołtarza ulegała przemianie. W początkach chrześcijaństwa ołtarz stawał się miejscem świętym przez sprawowanie na nim Mszy Świętej, później dołączono do obrzędu poświęcenia ołtarza składanie relikwii męczennika, pokropienie wodą święconą, namaszczenie olejami Krzyżma, spalanie kadzidła i oświetlenie. Każda z tych czynności ma bogatą symbolikę opartą na Piśmie Świętym. Poświęcenie ołtarza przeważnie jest połączone z obrzędem przeznaczenia świątyni na miejsce świętym, ale można to uczynić osobno w innym czasie.
Powyższe czynności, towarzyszące obrzędowi przeznaczenia ołtarza do kultu Bożego, pomagają wiernym wniknąć w symbolikę. Pokropienie wodą święconą wiernych i ołtarza oznacza uwolnienie od zła oraz przeznaczenie dla Boga. Namaszczenie Krzyżmem mensy wskazuje, że jest on znakiem Mesjasza, który jest namaszczony przez Boga Ojca Duchem Świętym i ustanowiony Najwyższym Kapłanem. Na ołtarzu spala się także kadzidło, aby ukazać Ofiarę Chrystusa. Ogień przypomina ofiarę całopalną oraz ma odniesienie do Zesłania Ducha Świętego. Dym kadzidła symbolizuje modlitwy Kościoła wznoszone do Boga. Złożenie relikwii pod ołtarzem symbolizuje uczestnictwo świętych i błogosławionych w męce, śmierci oraz zmartwychwstaniu Chrystusa, a także ich zwycięstwo nad grzechem oraz wstawiennictwo. W czasie sprawowania Mszy Świętej ołtarz powinien być przykryty dwoma białymi obrusami, w szczególnych przypadkach przynajmniej jednym. Nakrywanie go białym obrusem oznacza, że jest on stołem przygotowanym do Uczty Eucharystycznej. Głęboką symbolikę ma też krzyż stojący na ołtarzu lub obok niego, jak i oświetlenie ołtarza, które wskazuje na Chrystusa, będącego światłością świata oświecającą człowieka.
Zwyczajnym szafarzem poświęcenia ołtarza w diecezji jest biskup diecezjalny. Jeśli nie może on osobiście tego uczynić, może delegować biskupa pomocniczego. Gdy zaistnieją wyjątkowe okoliczności, biskup diecezjalny może do dokonania tej czynności upoważnić prezbitera, udzielając mu delegacji. Natomiast błogosławienie ołtarza przeważnie należy do ordynariusza, który ma prawo delegować kapłana. Pobłogosławienie ołtarzy znajdujących się w świątyniach należących do instytutu życia konsekrowanego i stowarzyszenia życia apostolskiego na prawie papieskim należy do wyższych przełożonych.
Zaleca się, by dniem poświęcenia ołtarza była niedziela, ponieważ gromadzi licznie wiernych na Eucharystii, co może być połączone z czynnościami przeznaczenia ołtarza na miejsce święte. Może też zostać wybrany inny dzień tygodnia. Nie wolno sprawować czynności poświęcenia ołtarza w Środę Popielcową, Wielkim Tygodniu i wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych. Natomiast obrzęd błogosławienia ołtarza może mieć miejsce w każdym dniu oprócz Wielkiego Piątku i Wielkiej Soboty. Zaleca się, by była to niedziela, ponieważ licznie gromadzi katolików na liturgii.
Wnioski
Tradycja Kościoła katolickiego traktuje ołtarz, jako jeden ze swych najważniejszych i bogatych w treści symboli, upatrując w nim stół Pański, centrum dziękczynienia, które sprawuje się w czasie Mszy Świętej. Ołtarz umieszcza się w miejscu świętym tak, by był w centrum i jednoczył wszystkich wiernych w czasie uczestnictwa w liturgii. Jest on zarezerwowany jedynie dla kultu Bożego z całkowitym wyłączeniem z użytku świeckiego. Na ołtarzu, na którym kapłan sprawuje Eucharystię, uobecnia się w sposób mistyczny Ofiara krzyża Jezusa Chrystusa, a wzorem troski o niego jest Święty Franciszek z Asyżu.
A K T U A L N O Ś C I
W dniu 27 czerwca 2021 roku wspólnota miejscowa świętowała 800 lecie powstania Franciszkańskiego Zakonu Świeckich.
W dniu 03 lipca 2021 roku odbył się Dzień Skupienia we Wspólnocie FZŚ Toruń Podgórz. Delegacja miejscowej wspólnoty FZŚ wraz z asystentem wzięła udział w uroczystościach.
W dniu 24 lipca 2021 roku odbyła się pielgrzymka FZŚ na Jasną Górę. Wszystkim uczestnikom za udział składamy serdeczne Bóg zapłać.
KALENDARZ LITURGICZNY
02.08 – Święto NMP Anielskiej z Porcjunkuli /Odpust parafialny/
04.08 – Wspomnienie obowiązkowe św. Jana Marii Vianneya, kapłana
06.08 – ŚWIĘTO PRZEMIENIENIA PAŃSKIEGO
09.08 – Święto św. Teresy Benedykty od Krzyżą (Edyty Stein), dziewicy i męczennicy, współpatronki Europy
10.08 – Święto św. Wawrzyńca, diakona i męczennika
11.08 – Święto św. Klary z Asyżu, dziewicy
14.08 – Wspomnienie obowiązkowe św. Maksymiliana Marii Kolbego, kapłana i męczennika
15.08 – UROCZYSTOŚĆ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY
17.08 – Wspomnienie obowiązkowe św. Jacka, kapłana
20.08 – Wspomnienie obowiązkowe św. Bernarda, opata i doktora Kościoła
21.08 – Wspomnienie obowiązkowe św. Piusa X, papieża
24.08 – Święto św. Bartłomieja, Apostoła
25.08 – Wspomnienie obowiązkowe św. Ludwika IX, króla, patrona FZŚ
26.08 – UROCZYSTOŚĆ NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY CZĘSTOCHOWSKIEJ
27.08 – Wspomnienie obowiązkowe św. Moniki
28.08 – Wspomnienie obowiązkowe św. Augustyna, biskupa i doktora Kościoła
Intencja modlitwy obowiązująca wspólnotę w 2021 roku:
O nowe powołania do FZŚ, błogosławieństwo Boże dla wspólnoty
miejscowej FZŚ oraz wspólnoty Krzyża Świętego Gdańsk-Chełm
W czwartki o godz. 17.30 nabożeństwo ku czci św. Franciszka,
poprzedzone modlitwą Różańcową
W piątki o godz. 17.30 – modlitwa Różańcowa lub nabożeństwo,
po wieczornej Mszy św. – Nieszpory
19.08 – Spotkanie rady miejscowej wspólnoty FZŚ po Mszy św. wieczornej, ok. 18.30
29.08 – Spotkanie miesięczne w salce – godz.14.30, Msza św. – godz. 16.00.
Tercjarz – miesięcznik Franciszkańskiego Zakonu Świeckich w Brodnicy. Redakcja: s. Bożenna Chełkowska; Materiały pomocnicze: Konferencje do formacji ciągłej na rok 2021 „ZGROMADZENI NA ŚWIĘTEJ WIECZERZY – znaki i symbole w Eucharystii” Opieka merytoryczna: O. Sylwester Brzeziński OFM. Adres: Klasztor Franciszkanów, ul. Sądowa 5a, 87 – 300 BRODNICA, tel. (+48) 787 995 261 Adres strony: www.fzsbrodnica.franciszkanie.pl