Postawy liturgiczne – gotowość do czego?

 

 

Wprowadzenie

Liturgia, którą sprawuje Kościół w swoim pięknie ma tez konkretny wyraz. Musimy często sobie przypominać, że święte obrzędy, w których uczestniczymy, nie są teatrem jednego, czy czasami kilku aktorów. Liturgia jest czymś żywym i to, co w niej jest wykonywane przez zewnętrzne gesty czy postawy, powinno do nas przemawiać. Ciało i dusza to w istocie cały człowiek. Dlatego ciało jest narzędziem duszy, a gest wyrazem myśli i odczuć. Najwyższa doskonałość polegałaby na tym, żeby ciało pozwalało przyświecać duszy i żeby każdy gest ciała, jego działanie było przeniknięte duchem. Tak będzie kiedyś, gdy nasze ciała zostaną przemienione i uwielbione na wzór ciała Chrystusa zmartwychwstałego. Jednak już teraz człowiek może doświadczyć głębokiej jedności ciała z duchem. Ma to miejsce w celebracjach liturgicznych. Liturgia jest miejscem, w którym dokonuje się zbawczy dialog między człowiekiem i Bogiem. Jednym z uczestników tego dialogu jest człowiek, cały człowiek. W liturgię angażują się duch i ciało człowieka. Liturgia nie jest jedynie aktem umysłu, ale w znacznej mierze ogarnia swoim wpływem całe ciało. Ciało ludzkie ma w liturgii do wykonania różne czynności. Ogólne Wprowadzenie do Mszału zwraca uwagę na to, iż „jednakowa postawa ciała, którą powinni zachować wszyscy uczestnicy liturgii, jest znakiem wspólnoty i jedności zgromadzenia, wyraża bowiem, a zarazem wywiera wpływ na myśli i uczucia uczestników”. Jak zewnętrzne zachowanie się człowieka wynika zawsze z wewnętrznego usposobienia, tak również w liturgii zewnętrzne wykonywanie pewnych gestów jest przejawem przeżyć wewnętrznych. I z drugiej strony: przyjmowanie zewnętrznych postaw potrzebne jest dla obudzenia i rozwijania w sobie wewnętrznego kultu Boga. Kult bowiem ze swej natury ma charakter całościowy; to znaczy dotyczy tak wnętrza człowieka, jak i jego ciała. Ludzie praktykują pewne gesty dla głębszego i żywszego zajmowania się sprawami Bożymi. Tak jak ludzie okazują sobie miłość i uczucia za pomocą gestów; tak w liturgii; postawy i gesty są znakami miłości do Boga. Dlatego tak ważne jest, by były zachowywane i wykonywane z czułą starannością, czcią i skupieniem. Podczas liturgii możemy wyróżnić następujące postawy: stojąca, klęcząca, siedząca, leżenie krzyżem, procesja.

Postawa stojąca

Postawą zasadniczą, najbardziej godną i liturgiczną, jest postawa stojąca. Wyraża ona poczucie godności człowieka, który stoi na ziemi, ale głowę ma podniesioną ku górze. W ten sposób obecne życie człowieka związane jest z ziemią, ale jego ostatecznym celem i przeznaczeniem jest niebo. Ta prawda nabiera szczególnego znaczenia w liturgii, która choć celebrowana jest przez człowieka na ziemi, to jednak już teraz zawiera w sobie Bożą rzeczywistość, Bożą obecność.

Postawa stojąca to najbardziej „klasyczna” postawa modlitewna chrześcijanina, który przez śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa został wyzwolony z niewoli grzechu i powołany do życia w chwale. Ojcowie Kościoła w postawie stojącej widzieli symbol świętej wolności dzieci Bożych, uwolnionych przez Chrystusa z niewoli śmierci wiecznej. Ten, kto jest ochrzczony, powstaje z martwych razem z Chrystusem i odtąd w swoim życiu stara się wybiegać naprzeciw nadchodzącego Pana. Najlepszym miejscem spotkania ze zmartwychwstałym Panem jest liturgia. W tym znaczeniu postawa stojąca wyraża naszą czujność i gotowość na spotkanie z przychodzącym Chrystusem.

Wyraża także radość z odkupienia. W pierwszych wiekach Kościoła w czasie liturgii niedzielnej przyjmowano zawsze postawę stojącą, która symbolizowała zmartwychwstanie Jezusa. W Kościołach Wschodnich do dziś istnieje zakaz klękania w niedzielę, która uobecnia wydarzenie zmartwychwstania. Radość wiąże się z dziękczynieniem. Chrześcijanin, pełen radości ze zbawienia, w postawie stojącej, dziękuje i uwielbia Boga za wielkie dzieła, których nieustannie dokonuje w historii, których dokonuje poprzez celebracje liturgiczne.

Przyjęcie postawy stojącej oznacza wyrażenie szacunku dla osób starszych i bardziej godnych. W liturgii oznacza wyrażenie szacunku i uwielbienia wobec Boga. Jest także znakiem szacunku i uznaniem Jego
wielkości i majestatu oraz kontemplacją Boga jako jedynego i najwyższego Pana.

Obecne przepisy liturgiczne dotyczące celebracji Mszy świętej nakazują postawę stojącą od wejścia kapłana do modlitwy zwanej kolektą włącznie. Następnie stoi się podczas śpiewu przez Ewangelią, w czasie proklamacji Ewangelii, wyznania wiary i modlitwy powszechnej. Stoi się także od wezwania: „Módlcie się, aby moją i waszą ofiarę przyjął Bóg Ojciec wszechmogący” aż do śpiewu „Baranku Boży” włącznie. Wyjątek stanowi tak zwana modlitwa epikletyczna oraz słowa przeistoczenia, kiedy przyklęka się na oba kolana. Po przeistoczeniu wstaje się przed aklamacją „Oto wielka tajemnica wiary”. Postawę stojącą przyjmuje się również na czas modlitwy po Komunii świętej, błogosławieństwa i rozesłania. Dopuszcza się także przyjmowanie Komunii świętej w postawie stojącej, zwłaszcza jeśli czyni się to w procesji komunijnej. Również dziękczynienie po Komunii świętej można zrobić stojąc.

Postawa siedząca

Postawa taka wyraża skupienie, sprzyja rozważaniu usłyszanego słowa Bożego. Kiedy więc w czasie Mszy św. siadamy, nie znaczy to, że nadeszła „chwila odpoczynku”. Siadamy w tym celu, aby lepiej słuchać, aby więcej zapamiętać, aby doskonalej rozważyć słowo, które Bóg do nas kieruje. Powinna to być postawa człowieka „zasłuchanego”, ale pozostającego w postawie pełnej szacunku. Tej zewnętrznej postawie skupienia i uwagi winno towarzyszyć otwarcie serca i gotowość do przyjęcia nauki. Trzeba usłyszane słowo codziennie wprowadzać w czyn, dlatego właściwa postawa słuchająca jest także świadectwem gotowości przyjęcia słowa. Z podobnym nastawieniem uczestniczymy we wspólnym śpiewie lub recytacji psalmów Liturgii godzin. Nasza modlitwa ma wtedy szczególnie medytacyjny charakter, ponieważ psalmy są natchnionym słowem Bożym. Postawa siedząca może także uświadamiać człowiekowi bliskość Chrystusa, który codziennie ze swymi uczniami zasiadał do stołu. Dziś także zaprasza do swego stołu wszystkich, którzy w Niego wierzą.

Postawa klęcząca

Postawa klęcząca zarówno jako dłuższa postawa modlitewna, jak również chwilowy gest, w liturgii chrześcijańskiej oznaczała wielbienie Boga i była postawą typowo chrześcijańską.

W Nowym Testamencie znajdujemy aż 59 wzmianek o przyjęciu postawy klęczącej. Miała ona trzy formy: padnięcie na twarz, upadnięcie do stóp i klęczenie. Przykład modlitwy na klęczkach dał nam sam Chrystus Pan modlący się w Ogrodzie Oliwnym. Już od IV w. przyklękano przed świętymi przedmiotami, jak: kościół, próg kościelny, ołtarz, krzyż oraz przed osobami, jak biskup czy kapłan, na znak szacunku.

W tym samym okresie postawa klęcząca nabrała również znaczenia pokutnego i błagalnego. Stała się znakiem człowieka skruszonego poczuciem winy oraz znakiem prośby człowieka szukającego opieki i pomocy. Pokutny charakter tej postawy sprawił, iż niegdyś synody diecezjalne, a nawet Sobór w Nicei (325 r.) zakazywały w ogóle postawy klęczącej w niedziele i w całym okresie paschalnym. Klękano natomiast w dni postne oraz w okresie Wielkiego Postu. W XI w. powstała herezja Berengariusza z Tours, archidiakona tamtejszego Kościoła. Zaczął on nauczać, iż chleb i wino w trakcie Mszy pozostają w zasadzie tym, czym były, nie ulegają żadnej istotnej przemianie, a stają się tylko szczególnymi symbolami Ciała i Krwi Chrystusa. Reakcją wiernych był rozwój kultu Chrystusa obecnego w Eucharystii; klękanie znów stało się symbolem wielbienia Boga w pierwotnym znaczeniu. Przez uklęknięcie człowiek wyraża swoją małość wobec Boga. Gest ten jest znakiem adoracji: pokornego uwielbienia Bożego Majestatu. Dzisiaj klęczenie symbolizuje wielbienie Boga. Jest także znakiem usposobienia modlitewnego, pokutnego i błagalnego. Św. Hieronim uczył, by przyklęknięciu ciała towarzyszyło także „przyklęknięcie serca” – a więc należyte usposobienie wewnętrzne. Za papieżem Benedyktem XVI można powiedzieć: „Gdzie zanika postawa klęcząca, tam trzeba ponownie nauczyć się klękać” (kard. J. Ratzinger: Duch liturgii).

Kiedy w czasie Mszy św. zachowujemy postawę klęczącą? Podczas Modlitwy eucharystycznej, po śpiewie: „Święty…”, na słowa: „Oto Baranek Boży … Panie, nie jestem godzien…”, w czasie adoracji Najświętszego Sakramentu.
Postawa klęcząca jest zasadniczą postawą w czasie sakramentu pokuty.
Należy odróżnić postawę klęczącą od przyklęknięcia. Podczas przyklękania klęka się zawsze na prawe kolano i nie czyni się przy tym żadnych gestów, np. znaku krzyża.
W czasie sprawowania Eucharystii kapłan przyklęka tylko trzy razy: po podniesieniu Hostii w czasie konsekracji, po podniesieniu kielicha w czasie konsekracji, w czasie śpiewu Baranku Boży a przed słowami: „Oto Baranek Boży…”

Z kolei kapłan, wszyscy wierni i usługujący przyklękają w czasie Wyznania Wiary w uroczystość Bożego Narodzenia i Zwiastowania Pańskiego na słowa: „I za sprawą Ducha Świętego przyjął ciało z Maryi Dziewicy i stał się człowiekiem”. Jest to wyraz naszego szczególnego w tym dniu uczczenia tajemnicy Wcielenia.

Leżenie krzyżem

Leżenie krzyżem, czyli rzucenie się twarzą na ziemię, zwane także prostracją, znane było już w Starym Testamencie i jest znakiem najgłębszej adoracji oraz pokuty. Jest to jeszcze większe uniżenie siebie wobec Majestatu Bożego aniżeli klęczenie. Leżenie krzyżem symbolizuje najgłębsze poniżenie siebie i najusilniejszą modlitwę.

Do liturgii rzymskiej padanie na twarz weszło prawdopodobnie pod wpływem ceremoniału bizantyńskiego. Obecnie celebrans kładzie się krzyżem przed ołtarzem na początku ceremonii Wielkiego Piątku, na znak, że Odszedł nasz Pasterz; Jezus Chrystus. Podobnie osoby, które otrzymują święcenia, padają na twarz i leżą krzyżem podczas śpiewania Litanii do Wszystkich Świętych. W wielu zgromadzeniach zakonnych, także przyjmujący profesję zakonną, przybierają postawę leżenia krzyżem.

Procesja

Procesja (łac. procedare -iść, kroczyć) to szczególna forma postawy – cały czas w ruchu. Według symboliki liturgicznej wyraża on wędrówkę Ludu Wybranego z niewoli egipskiej do Ziemi Obiecanej.
Sobór Watykański II naucza, że każda procesja to symbol nowego Ludu Bożego, pielgrzymującego za Chrystusem i z Chrystusem (na czele procesji niesiony jest przecież krzyż – znak Jego przejścia od śmierci do życia) do nieba (do Nowej Ziemi Obiecanej). Szczególną formą procesji są tzw. procesje teoforyczne, które pojawiły się w liturgii Kościoła od XIV w., wraz z rozwojem kultu eucharystycznego (gr. theos -Bóg, foros -nieść). Zwane są one zatem inaczej procesjami eucharystycznymi, bowiem w ich czasie niesiony jest w monstrancji Najświętszy Sakrament.

W czasie liturgii Mszy świętej występują następujące procesje: procesja wejścia, procesja z ewangeliarzem do ambony, procesja wiernych z darami, procesja komunijna, procesja wyjścia. Inne procesje, które należałoby jeszcze wymienić to: procesja błagalna w dni krzyżowe, czyli w trzy pierwsze dni po niedzieli przed uroczystością Wniebowstąpienia Pańskiego, procesja pogrzebowa z kościoła lub kaplicy na cmentarz.

Zakończenie

Jak widzimy, postawy są istotnym elementem przeżywania liturgii, ale przede wszystkim są pięknym, zewnętrznym uwielbieniem Boga. Starajmy się zawsze patrzeć na liturgię, jak coś, co żyje, i w czym uczestniczę całym sercem.

Ks. dr Marcin Sobiech OFS

 

---

 

WIELKI TYDZIEŃ
10.04 – NIEDZIELA PALMOWA MĘKI PAŃSKIEJ

ŚWIĘTE TRIDUUM PASCHALNE
14.04 – WIELKI CZWARTEK – MSZA WIECZERZY PAŃSKIEJ
15.04 – WIELKI PIĄTEK MĘKI PAŃSKIEJ
16.04 – WIELKA SOBOTA

OKRES WIELKANOCNY
17.04 – UROCZYSTOŚĆ ZMARTWYCHWSTANIA PAŃSKIEGO
24.04 – NIEDZIELA MIŁOSIERDZIA BOŻEGO (Biała)
25.04 – UROCZYSTOŚĆ Św. Marka, Ewangelisty
26.04 – UROCZYSTOŚĆ ŚW. WOJCIECHA, biskupa i męczennika, głównego patrona Polski
29.04 – Święto św. Katarzyny ze Sieny, dziewicy i doktora Kościoła, patronki Europy

 

---

Intencja modlitwy obowiązująca wspólnotę w 2022 roku:

O nowe powołania do FZŚ, błogosławieństwo Boże dla wspólnoty
miejscowej FZŚ oraz wspólnoty Toruń-Podgórz

W czwartki o godz. 17.30 nabożeństwo ku czci św. Franciszka, poprzedzone modlitwą Różańcową
W piątki o godz. 17.30 – modlitwa Różańcowa lub nabożeństwo, po wieczornej Mszy św. – Nieszpory

 

21.04 – Spotkanie rady miejscowej wspólnoty FZŚ godz. 16.OO
24.04 – Spotkanie miesięczne w salce – godz. 14.30, Msza św. – godz. 16.00.

 

---

Tercjarz – miesięcznik Franciszkańskiego Zakonu Świeckich w Brodnicy. 
Redakcja: s. Bożenna Chełkowska; 
Materiały pomocnicze: Konferencje do formacji ciągłej na rok 2021:
„ZGROMADZENI NA ŚWIĘTEJ WIECZERZY – znaki i symbole w Eucharystii” 
Opieka merytoryczna: O. Sylwester Brzeziński OFM. 
Adres: Klasztor Franciszkanów, 
ul. Sądowa 5a, 
87 – 300 BRODNICA, 
tel. (+48) 787  995 261
Adres strony: www.fzsbrodnica.franciszkanie.pl