Ks. Marcin Sobiech OFS

Błogosławieństwo i rozesłanie

Podobnie jak w przypadku innych spotkań, także na zgromadzeniach liturgicznych wierni byli zarówno witani, pozdrawiani jak i żegnani. W tym wypadku pożegnanie dokonywało się przez kapłańskie błogosławieństwo. Najstarsza znana jego forma znajduje się w „Konstytucjach Apostolskich” (IV w.). Obejmowała ona wezwanie diakona, aby wierni pochylili głowy oraz modlitwę odmawianą przez celebransa. Z biegiem czasu obrzędy zakończenia były rozbudowywane i coraz bardziej upodabniały się do obrzędów wstępnych – wprowadzono inne modlitwy, śpiewy, formuły błogosławieństwa. W liturgii bizantyjskiej tym, którzy nie przyjmowali Komunii rozdawano niekonsekrowane, ale pobłogosławione chleby zwane „autidoron”. W rzymskim świecie starożytnym kończono zgromadzenie formułą „Missa” (w Bizancjum również po grecku „Minsa”). Zostało to przejęte przez chrześcijan i opatrzone znaczeniem religijnym. Zwyczaj kończenia Eucharystii zwrotem „Ite, Missa est” poświadczony jest od IV wieku. Poprzedzały go: wyrażenie „Dominus vobiscum” i odpowiedź ludu „Deo gratias”. Inne ze znanych ówczesnych zakończeń to: „Idźcie w pokoju” (w Antiochii) czy „Idźcie w pokoju Chrystusa” (w zachodniej Syrii) – wierni na te słowa odpowiadali „W imię Pana”. W VIII wieku pojawiło się także w liturgii galijskiej zakończenie Mszy słowami „Benedicamus Domino”. Popularność tego zwrotu spowodowała, że w XI wieku stał się on powszechnie używany we Mszach poza świątecznymi, które nadal kończono słowami „Ite, Missa est”. Natomiast od XII wieku zakończenie Mszy za zmarłych brzmiało „Requiescant in pace”.

Gest błogosławieństwa wiernych znakiem krzyża nie był początkowo praktykowany. Liturgia rzymska kończyła się zawołaniem „Ite, Missa est”, po którym celebrans udawał się do zakrystii. Kiedy przechodził obok wiernych – ci prosili go o błogosławieństwo słowami: „Iube, Domne, benedicere”, na co celebrans odpowiadał „Benedicat nos Dominus”. Dosyć długo był to przywilej biskupa (chociaż gdzieniegdzie, np. w liturgii galijskiej, już w VI wieku kapłan po Pater Noster udzielał błogosławieństwa tym, którzy nie przystępowali do Komunii). Zwyczaj błogosławienia przez kapłana upowszechnił się dopiero w XI wieku. Żeby jednak zachować różnicę, biskup błogosławił, czyniąc znak krzyża ręką, kapłani natomiast posługiwali się przedmiotami mającymi związek z Eucharystią: kielichem, pateną, krzyżem, relikwiami, korporałem itp. Od XII wieku błogosławieństwa zaczęto udzielać już nie w drodze powrotnej, ale od ołtarza, używając różnych formuł. Ta, która stosowana jest dzisiaj: „Niech was błogosławi Bóg Wszechmogący, Ojciec i Syn, i Duch Święty” pochodzi z XIII wieku. Kiedy błogosławieństwo kapłańskie w XIII wieku zostało zrównane z biskupim, forma tego ostatniego zostaje poszerzona o wersety poprzedzające: „Niech Imię Pańskie będzie pochwalone”. Poza tym biskup błogosławił, czyniąc potrójny (a niekiedy nawet poczwórny – cztery strony świata) znak krzyża, a słowa błogosławieństwa były przez niego śpiewane.

Podobnie jak w Emaus

W zrozumieniu sensu tego obrzędu może pomóc biblijne wydarzenie mówiące o tym, jak dwaj uczniowie, zmartwieni faktem ukrzyżowania Jezusa i Jego śmiercią, opuszczają Jerozolimę i udają się do wsi zwanej Emaus. Nic nie wiedzą o zmartwychwstaniu Jezusa. Podczas drogi dołącza się do nich zmartwychwstały Jezus. Początkowo Go nie poznają. Tłumaczą Mu, co się stało w Jerozolimie, dlaczego się smucą. Wtedy Nieznajomy zaczyna im wszystko wyjaśniać i pokazywać, że musiało się tak stać, bo tak zapisane było u proroków. Uczniowie zainteresowani tym, co Nieznajomy mówi, zapraszają go, by zjadł z nimi posiłek. Gdy bierze chleb, odmawia błogosławieństwo i rozdaje go im, poznają, że to Jezus. W tej samej chwili, gdy Go rozpoznają, On znika. Uczniowie, nie czekając ani chwili, idą z powrotem do Jerozolimy, by podzielić się radosną wieścią z innymi. To biblijne wydarzenie uzmysławia nam, że rozpoznanie Jezusa, każdorazowe nasze spotkanie z Nim – chociażby podczas Mszy św. – jest wydarzeniem, którego nie chcemy i nie możemy zachować tylko dla siebie. Po zakończonej Mszy św., wzbogaceni o nowe wewnętrzne siły, powracamy –jak uczniowie do Jerozolimy – do naszych domów i środowisk ze słowem nadziei i miłości. W tym sensie cała liturgia, a szczególnie Msza św. jest nie tylko szczytem życia chrześcijańskiego, ale i jego źródłem, bez którego jego nie ma, podobnie, jak nie ma rzeki bez źródła. Tym samym rozumiemy, dlaczego formuła rozesłania, zawarta w mszale, brzmi „Idźcie w pokoju Chrystusa”, a nie zaś „Trwajcie w pokoju Chrystusa”.

Forma błogosławieństwa

Znamy już znaczenie obrzędów zakończenia, teraz je omówmy. Są dwie formy: prosta i uroczysta. Forma prosta to ta związana z pozdrowieniem, błogosławieństwem i rozesłaniem. Obok niej jest jeszcze forma uroczysta. Po pozdrowieniu „Pan z wami” diakon lub kapłan kieruje zachętę do wiernych, by pochylili głowę na błogosławieństwo. Kapłan, mając wyciągnięte ręce nad wiernymi, odmawia modlitwę błogosławieństwa, która składa się najczęściej z trzech wezwań, po których każdorazowo wszyscy odpowiadają „Amen”. Po wezwaniach kapłan błogosławi wszystkich znanymi nam słowami „Niech was błogosławi…” Następnie diakon lub kapłan wypowiada słowa rozesłania „Idźcie w pokoju Chrystusa”. W mszale znajdują się 24 formuły uroczystych błogosławieństw, które są przewidziane na poszczególne okresy liturgiczne, święta Pańskie, jak i wspomnienia niektórych świętych. Zamiast uroczystej formuły błogosławieństwa kapłan może odmówić tzw. modlitwę nad ludem. Jest ona pozostałością starożytnej praktyki, zgodnie z którą kapłan tuż przed błogosławieństwem modlił się za ludzi powracających do swych domów, o zdrowie ich duszy i ciała, o wsparcie i pomoc Bożą w ich trudnościach. W obowiązującym w Polsce mszale jest tych modlitw 26. Są one przewidziane do odmawiania w konkretnych okresach liturgicznych, ale i we wspomnienia świętych. Podobnie jak w przypadku uroczystego błogosławieństwa po pozdrowieniu „Pan z wami” padają słowa zachęcające do pochylenia głów na błogosławieństwo. Następnie kapłan odmawia modlitwę nad ludem. Kończy ją słowo „Amen” wypowiedziane przez wszystkich. Następnie kapłan błogosławi i rozsyła wiernych, używając formuł wyżej wspomnianych.

Warto jeszcze wspomnieć o tzw. błogosławieństwie pontyfikalnym. Różni się ono od błogosławieństwa zwykłego czy uroczystego. Różnica dotyczy dialogu przed samym błogosławieństwem i towarzyszącym mu potrójnym znakiem krzyża. Biskup rozpoczyna je od znanych nam słów: „Pan z wami”. Odpowiadamy: „I z duchem twoim”. Następnie biskup mówi: „Niech imię Pańskie będzie błogosławione”. Odpowiadamy: „Teraz i na wieki”. Biskup kontynuuje: „Wspomożenie nasze w imieniu Pana.” Odpowiadamy: „Który stworzył niebo i ziemię.” Biskup kończy: „Niech was błogosławi…”, a diakon dodaje: „Idźcie w pokoju Chrystusa”. Biskup może użyć też jednej z formuł uroczystego błogosławieństwa lub odmówić modlitwę nad ludem. Czyni to wtedy bezpośrednio po dialogu, a przed błogosławieństwem.

Błogosławieństwo Franciszkowe

Błogosławieństwo kojarzy nam się ze szczęściem i pomyślnością, których często sobie życzymy. W znaczeniu chrześcijańskim odnosi się do szczęścia, które pochodzi od Boga. Błogosławieni to ci, którzy uczestniczą w szczęśliwości Boga. Im bliżej więc jesteśmy tego szczęścia wiecznego, tym bardziej jesteśmy błogosławieni. Zarówno w pismach Franciszka jak i Klary szczęście związane jest z bliską więzią miłości z Bogiem Trójcą.

Zwyczaj błogosławienia wywodzi się z Biblii, jest darem, który dotyczy życia i jego tajemnicy. Przynosi dobro, które nie odnosi się do rzeczy, ale do samego bycia, jest wyrazem stwórczej mocy Boga. Hebrajskie słowo używane na określenie błogosławieństwa oznacza prezent i wyraża ideę spotkania osób. Nawet, gdy dotyczy rzeczy materialnych, to zawsze odnosi się do szczodrobliwości Boga. Błogosławieństwo pociąga za sobą dobrobyt i powodzenie życiowe, które są określane jako pokój. Stąd też bardzo często te dwa słowa: błogosławieństwo i pokój występują razem. Błogosławieństwo jest obecne na kartach Biblii od Księgi Rodzaju po Apokalipsę.

W średniowieczu powszechne było, że ojciec i matka rodziny, przekazywali swym dzieciom ten dar otrzymany od Stwórcy. Przejął go święty Franciszek, który często błogosławił swoim braciom. Zarówno błogosławieństwo świętego Franciszka jak i świętej Klary opierają się na błogosławieństwie Aaronowym: Niech cię Pan błogosławi i strzeże. Niech Pan rozpromieni oblicze swe nad tobą, niech cię obdarzy swą łaską. Niech zwróci ku tobie oblicze swoje i niech cię obdarzy pokojem. Oba są rozbudowane i mają doniosły i uroczysty charakter. Klara musiała znać błogosławieństwo, które Franciszek własnoręcznie napisał dla brata Leona, gdyż był on związany z siostrami z San Damiano, a wiemy, że nosił to pismo przy sobie z wielką czcią aż do śmierci. Dlatego też, idąc za przykładem św. Franciszka i św. Klary, pamiętajmy też, abyśmy siebie błogosławili w codzienności.

K A L E N D A R I U M

02.05 – Wspomnienie obowiązkowe św. Anastazego, biskupa i doktora Kościoła
03.05 – UROCZYSTOŚĆ NMP, KRÓLOWEJ POLSKI, głównej patronki Polski
04.05 – Wspomnienie obowiązkowe św. Floriana, męczennika
06.05 – Święto Świętych Apostołów Filipa i Jakuba
08.05 – Niedziela Dobrego Pasterza
09.05 – UROCZYSTOŚĆ ŚW. STANISŁAWA, biskupa i męczennika, głównego patrona Polski
12.05 – Wspomnienie obowiązkowe św. Leopolda Mandicia z Hercegnovi, kapłana
14.05 – Święto św. Macieja, Apostoła
16.05 – Święto św. Andrzeja Boboli, kapłana i męczennika
17.05 – Wspomnienie obowiązkowe św. Paschalisa Baylona, zakonnika
18.05 – Wspomnienie obowiązkowe św. Feliksa z Cantalice, zakonnika
20.05 – Wspomnienie obowiązkowe św. Bernardyna ze Sieny, kapłana
23.05 – Święto rocznicy poświęcenia Bazyliki św. Ojca Franciszka z Asyżu
24.05 – Wspomnienie obowiązkowe NMP Wspomożycielki Wiernych
26.05 – Wspomnienie obowiązkowe św. Filipa Nereusza, kapłana
29.05 – UROCZYSTOŚĆ WNIEBOWSTĄPIENIA PAŃSKIEGO
31.05 – Święto Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny

Intencja modlitwy obowiązująca wspólnotę w 2022 roku:

O nowe powołania do FZŚ, błogosławieństwo Boże dla wspólnoty
miejscowej FZŚ oraz wspólnoty Toruń-Podgórz

W czwartki o godz. 17.30 nabożeństwo ku czci św. Franciszka,
poprzedzone modlitwą Różańcową
W piątki o godz. 17.30 – modlitwa Różańcowa lub nabożeństwo,
po wieczornej Mszy św. – Nieszpory

19.05. – Spotkanie rady miejscowej wspólnoty FZŚ godz. 16.OO
29.05. – Spotkanie miesięczne w salce – godz. 14.30, Msza św. – godz. 16.00

Tercjarz – miesięcznik Franciszkańskiego Zakonu Świeckich w Brodnicy.
Redakcja: s. Bożenna Chełkowska; 
Materiały pomocnicze: Konferencje do formacji ciągłej na rok 2021
„ZGROMADZENI NA ŚWIĘTEJ WIECZERZY – znaki i symbole w Eucharystii” 
Opieka merytoryczna: O. Sylwester Brzeziński OFM. 
Adres: Klasztor Franciszkanów, 
ul. Sądowa 5a, 
87 – 300 BRODNICA, 
tel. (+48) 787  995 261
Adres strony: www.fzsbrodnica.franciszkanie.pl