Kolory szat liturgicznych i ich znaczenie

Msza Święta składa się z następujących części stanowiących razem jedną czynność liturgiczną: ze wstępu, liturgii słowa, liturgii eucharystycznej i zakończenia. W czasie sprawowania Mszy Świętej i nabożeństw eucharystycznych katolicy pełnią różne funkcje, co uwydatnia się w różnorodności używanych szat liturgicznych oraz ich kolorystyce. Kolor oraz strój podkreślają piękno wykonywanych czynności kultu religijnego, obrazują treść przeżywanego misterium.

1. Zagadnienia wstępne
Czystość i piękno powinny cechować całe wyposażenie świątyni. Obowiązkiem jest dbać o ołtarze, ławki, konfesjonały, chrzcielnicę, o czystość bielizny ołtarzowej i kielichowej oraz innych paramentów, a także wygląd szat liturgicznych, także pod względem wyrazistości kolorów. Zarządca powinien zabiegać o to, aby w kościele lub kaplicy jemu powierzonym wszystko wzmagało pobożność wiernych oraz nie budziło zdziwienia.

Święty Franciszek z Asyżu, który był bardzo surowy w kwestii ubóstwa względem siebie i współbraci w życiu zakonnym, to jednak nie szczędził wysiłku dla wystroju miejsca świętego. Podkreślał, że Eucharystia powinna być sprawowana w najcenniejszych i najpiękniejszych naczyniach liturgicznych, a świątynia powinna być jak najpiękniejsza. Wskazywał na to, że czystość i piękno powinny cechować także całe wyposażenie świątyni, w tym także piękno szat liturgicznych. A zatem obowiązkiem jest dbać również o właściwy wygląd i stan szat liturgicznych i innych rzeczy.

W całym roku kościelnym kapłani i diakoni zakładają w czasie sprawowania liturgii szaty w różnych kolorach. Piękno i wartość każdej szaty liturgicznej zależą od użytego materiału i formy szaty, a nie od nadmiaru dodatkowych ozdób. Dozwolone są ozdoby figuralne czy symbole wskazujące na sakralne zastosowanie tych szat, ale nie takie, które nie licują z ich sakralnym przeznaczeniem. Stosowanie kolorów liturgicznych nie dotyczy tylko szat liturgicznych, ale także wystroju kościoła. Kolorystyka szat liturgicznych oraz krój podkreślają piękno czynności kościelnych oraz wprowadzają wiernych w Misterium Odkupienia, którego dokonał Jezus Chrystus.
Barwy zakładanych szat przez osoby duchowne nie są przypadkowe. Ich barwa uzależniona jest od konkretnego okresu liturgicznego, wydarzenia lub święta, jak i okoliczności oraz pod względem kroju, zależnie od urzędu lub pełnionej funkcji kościelnej, wykonywanej w czasie liturgii. Każda z nich ma swoje określone znaczenie i dotyczy innego wydarzenia w wierze chrześcijańskiej. Mają podkreślać godność i wierność posługi wobec Boga i ludzi. W Kościele katolickim do kanonu kolorów liturgicznych należą: biały, czerwony, zielony, fioletowy, czarny i różowy.

2. Znaczenie kolorów szat liturgicznych
W liturgii katolickiej stosuje się sześć kolorów, które mają swoje uzasadnienie i źródło w Tradycji Kościoła. Rozmaitość kolorów szat liturgicznych ma uzewnętrzniać charakter sprawowanych misteriów wiary, a także ideę rozwoju chrześcijańskiego życia w ciągu roku liturgicznego. Pierwszym kolorem, który omówimy, będzie biel. Zakładane przez osobę duchowną szaty liturgiczne w kolorze białym symbolizują czystość, niewinność, doskonałość i radość. Koloru białego używa się w Oficjach, Mszach Okresu Wielkanocnego i Narodzenia Pańskiego, w uroczystości, święta i wspomnienia Chrystusa Pana, z wyjątkiem tych, które dotyczą Jego Męki, w uroczystości, święta i wspomnienia Najświętszej Maryi Panny, świętych Aniołów, świętych, którzy nie byli męczennikami, w uroczystości Wszystkich Świętych – 1 listopada i Świętego Jana Chrzciciela – 24 czerwca, w święto Świętego Jana Ewangelisty – 27 grudnia, święto Katedry Świętego Piotra – 22 lutego i Nawrócenia Świętego Pawła – 25 stycznia oraz w Mszach wotywnych i okolicznościowych, np. jubileusze czy rocznice.

Najczęściej stosowanym w czasie roku liturgicznego jest kolor zielony. Zieleń symbolizuje nadzieję, młodość oraz odrodzenie. Szaty liturgiczne w kolorze zielonym używane są w okresie zwykłym i w czasie sprawowania Oficjum.

Kolejnym kolorem w liturgii jest czerwony, który symbolizuje męczeństwo, miłosierdzie, miłość Bożą, Najświętszą Krew oraz Śmierć Jezusa Chrystusa na krzyżu, a także jest znakiem Ducha Świętego, który zstąpił na apostołów w postaci ognistych języków. Używa się ich w Niedzielę Męki Pańskiej (Niedziela Palmowa), w Liturgii Wielkiego Piątku, Niedzielę Zesłania Ducha Świętego, we Mszach ku czci Męki Pańskiej, w święto Apostołów i Ewangelistów (oprócz Świętego Jana Apostoła) oraz we wspomnienie męczenników, a także wyjątkowo podczas niektórych uroczystości pogrzebowych w Rzymie, np. pogrzebu zmarłego papieża. Również stosuje się ten kolor we Mszach Świętych obrzędowych przy udzielaniu sakramentu bierzmowania.

Innym kolorem stosowanym w liturgii jest fiolet. Z jednej strony fiolet symbolizuje pokutę, umartwienie i żałobę, ale z drugiej oczekiwanie na przyjście Pana Jezusa i związaną z tym nadzieję. Stąd też w Kościele katolickim fioletowych szat liturgicznych używa się zarówno w okresie Adwentu, jak i w okresie Wielkiego Postu. Poza tym można je stosować w Oficjach i w Mszach Świętych za zmarłych. Konferencja Episkopatu Polski zachowała zwyczaj zasłaniania krzyży od piątej niedzieli Wielkiego Postu do czasu uczczenia Krzyża Świętego w liturgii Wielkiego Piątku. Zasłona może być koloru fioletowego lub czerwonego.

Czarny kolor stosuje się jeszcze w liturgii za zmarłych. Symbolizuje pokutę, żałobę i smutek. Obecnie jest on rzadko używany, ponieważ w nabożeństwach za zmarłych został zastąpiony kolorem fioletowym. Może być stosowany w mszach za zmarłych –zależnie od lokalnych zwyczajów.

Od XVI wieku sprawuje się Mszę Świętą w różowym kolorze szat liturgicznych. Kolor różowy szat liturgicznych podkreśla radość katolików z bliskości nadchodzących uroczystości Narodzenia Pańskiego i Zmartwychwstania Pańskiego. Z tym też łączyło się złagodzenie praktyki pokutnej. Kolor różowy może być stosowany w liturgii w IV niedzielę Wielkiego Postu – zależnie od lokalnych zwyczajów. Niedzielę tę nazywa się po łacinie mediana (połowa) lub laetare (weselić się). Ma to również związek ze zwyczajem błogosławienia w X wieku przez Biskupa Rzymu róż, które były symbolem zwycięstwa okresu wiosennego nad zimowym w okresie Wielkiego Postu. Również można stosować szaty tego koloru w III niedzielę Adwentu gaudete (radujcie się).

3. Inne kolory w liturgii
Oprócz wyżej wymienionych kolorów używanych w liturgii obowiązujące przepisy liturgiczne dopuszczają stosowanie szat liturgicznych w kolorze złotym i srebrnym. W czasie uroczystej celebracji Mszy Świętych i innych nabożeństw można użyć szat liturgicznych bardziej okazałych niebędących w kolorze przewidzianym na dany dzień, np. w kolorze złotym. Choć barwy te w ogóle nie pojawiają się w obowiązującym kanonie kolorów liturgicznych, to jednak prawo liturgiczne zezwala w dni bardziej uroczyste używać okazalszych szat liturgicznych, chociaż nie są w kolorze dnia. Szaty liturgiczne koloru złotego i srebrnego mogą być stosowane wymiennie z szatami białymi, zielonymi i czerwonymi, ale nigdy z fioletowymi i czarnymi, a z tymi pierwszymi tylko i wyłącznie w czasie najważniejszych, szczególnie uroczystych celebracji. Msze obrzędowe sprawuje się w szatach koloru przewidzianego dla danej Mszy Świętej albo w białym lub świątecznym; Msze Święte w różnych potrzebach – w szatach koloru dnia lub okresu, albo w kolorze fioletowym, jeżeli mają charakter pokutny; Msze Święte wotywne w szatach koloru odpowiedniego dla danej Mszy Świętej albo w kolorze dnia lub okresu liturgicznego.

W odniesieniu do kolorów liturgicznych Konferencje Biskupów mogą ustalić i przedstawić do zatwierdzenia Stolicy Apostolskiej inne zasady, które by lepiej odpowiadały potrzebom i duchowi poszczególnych narodów oraz regionów. Zachowując dziedzictwo Kościoła katolickiego, istnieje możliwość stosowanie w dni świąteczne okazalszych szat liturgicznych, dotyczy to z zasady szat zabytkowych, uszytych przed wielu laty, a rozszerzanie jej na nowe szaty tego rodzaju nie może naruszać przyjętych zwyczajów poprzez stosowanie form i kolorów podyktowanych kryteriami czysto subiektywnymi, nie mającymi żadnego umocowania w tradycji. Tym samym nie może osłabiać ogólnego sensu tego przepisu, warunkiem podstawowym jest tu dzień bardziej uroczysty – niedopuszczalne jest zatem np. używanie szat koloru złotego w zwykłe dni. Zasada ta została potwierdzona i doprecyzowana w Instrukcji Redemptionis Sacramentum.

Wnioski
Osoby duchowne oraz inne biorące udział w liturgii w Kościele katolickim są zobowiązane do używania w czasie jej sprawowania odpowiednich strojów liturgicznych w odpowiednich kolorach. W chrześcijaństwie szaty i kolory uznawane są za symbole liturgiczne, mają uzewnętrzniać charakter sprawowanych obrzędów, a także wyrazić dynamikę roku liturgicznego. Stroje liturgiczne różnią się kolorem ze względu na okres liturgiczny.

O. Arkadiusz Mirosław Czaja OFM

OKRES WIELKIEGO POSTU
02.03 – Środa Popielcowa
04.03 – Święto św. Kazimierza, Królewicza
19.03 – UROCZYSTOŚĆ ŚW. JÓZEFA, Oblubieńca NMP
25.03 – UROCZYSTOŚĆ ZWIASTOWANIA PAŃSKIEGO

Intencja modlitwy obowiązująca wspólnotę w 2022 roku:

O nowe powołania do FZŚ, błogosławieństwo Boże dla wspólnoty
miejscowej FZŚ oraz wspólnoty Toruń-Podgórz

W czwartki o godz. 17.30 nabożeństwo ku czci św. Franciszka, poprzedzone modlitwą Różańcową
W piątki o godz. 17.30 – modlitwa Różańcowa lub nabożeństwo, po wieczornej Mszy św. – Nieszpory

17.03 – Spotkanie rady miejscowej wspólnoty FZŚ godz. 16.OO
27.03 – Spotkanie miesięczne w salce – godz. 14.30, Msza św. – godz. 16.00.

Tercjarz – miesięcznik Franciszkańskiego Zakonu Świeckich w Brodnicy.
Redakcja: s. Bożenna Chełkowska; 
Materiały pomocnicze: Konferencje do formacji ciągłej na rok 2021:
„ZGROMADZENI NA ŚWIĘTEJ WIECZERZY – znaki i symbole w Eucharystii” 
Opieka merytoryczna: O. Sylwester Brzeziński OFM. 
Adres: Klasztor Franciszkanów, 
ul. Sądowa 5a, 
87 – 300 BRODNICA, 
tel. (+48) 787  995 261
Adres strony: www.fzsbrodnica.franciszkanie.pl